Naar een collectieve renovatie van ons woningenbestand.

Het maatschappelijk initiatief De Grote Verbouwing 2020-2030 heeft als doel het vullen van the missing link: de ontbrekende verbindingen tussen de vele experimenten en praktijken in het veld en de ambitieuze top-down doelen. Uitgangspunt van dit initiatief is dat we vaak geneigd zijn veel energie te steken in het ontwikkelen van plannen en het komen tot ambitieuze overeenkomsten, terwijl de echte vraag gaat om overgaan tot actie. Hoe kunnen deze grote ambities leiden tot concrete veranderingen in onze straten, buurten, bedrijven, enz. Hoe activeren en ondersteunen we de verschillende actoren bij het uitvoeren van deze projecten? De Grote Verbouwing heeft de ambitie om publieke, private en maatschappelijke krachten en expertise te bundelen, om vanuit co-creatie te komen tot versnellingsstrategieën voor strategische herstel- en transitieprojecten zoals voedselparken, energiewijken en toekomstgerichte klimaatstraten. Door gebruik te maken van de kracht van verbeelding, vormen we coalities en formuleren we strategische werven die tussen nu en 2030 kunnen worden gerealiseerd.

Het eerste rondetafelgesprek van deze middag focust op bestaande praktijken die veranderingen provoceren of inspelen op de veranderende uitdagingen. Aan wat voor praktijken hebben we eigenlijk de meeste behoefte? In het tweede gesprek positioneren we het initiatief van De Grote Verbouwing in de context van een groter netwerk van dit type omgevingen om innovatieve praktijken te mobiliseren en te versnellen om zo tot een implementatiegolf te komen - het onderwerp van de afsluitende rondetafel. Hoe verbeelden en creëren we de paden om de ambities van de Green Deal te verwezenlijken? Wat zijn de noodzakelijke voorwaarden om de overgang naar actie te versnellen?

De Grote Verbouwing is een onafhankelijke leeromgeving, incubator en publieksprogramma, opgezet door een diverse groep maatschappelijke actoren. Het legt zich toe op de concrete landing van Europese en nationale relanceplannen en de Green Deal, en is een partner-initiatief van New European Bauhaus.


Programma:

13:00 – 14:15
Round-table 1: Architecture and Transition
With Dirk Somers (Bovenbouw Architectuur), Koen Wynants (Commons Lab) and Nadia Casabella (1010 architecture urbanism)

14:30 – 15:45
Round-table 2: Platforms for Practices
With Denis Cariat (Charleroi Métropole), Hanne Mangelschots (Architecture Workroom Brussels) and Mike Emmerik (Independent School for the City)

16:00 – 16:15
The Great Transformation: initiative and online platform

16:15 – 17:00
Round-table 3: Landing the Green Deal
With Alessandro Rancati (New European Bauhaus), Dirk Somers (Bovenbouw Architectuur) and Denis Cariat (Charleroi Métropole)

Moderated by Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels)

Rond deze vraag openden we op donderdag 3 juni de tweede werkruimte op het online platform van De Grote Verbouwing. Voor de gelegenheid gaan we in gesprek met architect en stadsontwerper Eva Pfannes (OOZE), ontwikkelingsactivist Jim Segers (CityMine(d)), energie-expert Ruben Baetens (3E) en Joachim Declerck (AWB) tijdens de Great Transformation Session – Energy districts: Designing The Renovation Wave.

Ons bestaand gebouwenpatrimonium is een van de grote uitstoters van CO2 en is nog steeds ontzettend afhankelijk van fossiele brandstoffen. Het optrekken van de prestatie van onze verouderde woningen is daarom nodig en betekent tegelijkertijd een sprong in woonkwaliteit. Lokale energieproductie houdt de winst bovendien bij de gebruikers. Als we dat gezamenlijk aanpakken, kunnen we niet alleen de prijs drukken, maar ook het buurtgevoel en de sociale samenhang in een wijk versterken. De grote uitdaging is om dit soort energiewijken te mainstreamen.

Welke organisatiecapaciteit, businessmodel en aanpak is nodig? Kunnen we bewoners aanspreken op hun eigen noden, problemen en motivaties? Hoe kunnen de bouw-, innovatie- en dienstensector, de coöperaties, de lokale besturen, de Brusselse, Vlaamse en Belgische overheden, de energiedistributoren en -regulatoren hier een rol in spelen?

Verschillende gemobiliseerde en actieve actoren op het gebied van de energietransitie, die ook deel uitmaken van de lopende uitwisselingen die georganiseerd worden binnen het Coördinatieplatform, werden uitgenodigd om samen na te denken tijdens deze wijkverkenning. Hier werd gefocust op de vraag hoe we door het identificeren van potentiële lokale energieprojecten collectief de energietransitie in de Noordwijk moeten beginnen uittekenen en realiseren.
Tegelijkertijd werden ervaringen van andere Belgische cases, waar de energievraag centraal stond in de ontwikkeling van lokale energieproductie en in het uitstippelen van een strategie voor een energiedistrict, in de discussie betrokken. Tijdens de wandeling werden verschillende uiteenzettingen gegeven door deskundigen om het gesprek met specifieke kennis te voeden. In de buurt van de sociale woontorens van de Foyer Laekenois, gaf Jean Frippiat van APERe een eerste pitch waarin hij uitlegde hoe verschillende lokale energiegemeenschappen kunnen worden opgezet. Hij bracht onder andere Nos Bambins en SunGilles als voorbeelden naar voren.

Toen we daarna verder gingen naar het Senne park, vertelde Chloé Verlinden van CityMine(d) meer over hun huidige project SunGilles. Hier proberen ze een lokale energiegemeenschap op te zetten met de bewoners van een woonblok voor sociale huisvesting. Duidelijk in de discussie was dat het energievraagstuk moet doordringen tot het dagelijks leven van de bewoners van de wijk, waar burgers, publieke en private actoren en belanghebbenden een sleutelrol kunnen spelen bij de opbouw van deze energiewijk. Dit zou een collectieve mobilisatie van de buurt impliceren, waarbij sensibilisatie rond de vermindering van het energieverbruik en de lokale productie centrale vragen zijn voor deze verschuiving.

Eenmaal dicht bij de haven en de locatie van de toekomstige Sporttoren, begon de groep na te denken en te discussiëren over hoe nieuwe gebouwen en lokale transformaties een cruciale kans zouden kunnen vormen om lokale energieproductie te implementeren. In dit kader gaven Anne-Sophie Vanhelder, werkzaam bij CityTools en Olga Bagnoli, van de Stad Brussel, een overzicht van het werk dat zij ontwikkelen binnen het Contract de Quartier Durable, als een kans om de energievraag verder te implementeren en te verankeren in de lokale transformaties.
In de discussie werd dan ook duidelijk dat een energiewijk in de Noordwijk veel vragen tegelijk moet aanpakken, en dat er een geïntegreerde manier nodig is om deze cruciale verandering te structureren. Dit was het punt waarop de presentatie van Wannes Vanheusden van 3E aansloot. Hij illustreerde het concept van een community dashboard, hoe het zou functioneren en hoe het een instrument is om de integrale transformatie van het district naar een PED te ondersteunen. Het concept van een community dashboard werd verder uitgediept door Boniface Nteziyaremye, deel van het team van WeSmart, die vertelde over de ervaringen en het werk gedaan voor het Tivoli project.

De wandeling werd afgesloten met een bredere reflectie over wat deze ervaringen in de Noordwijk zouden opleveren. In feite was de wandeling een goede gelegenheid om te beginnen met het bedenken van concrete coalities rond bepaalde projecten en concepten. De discussie in de wijk vormde een testmoment om een vruchtbare bodem te vinden om aan de slag te gaan met de PED. Als resultaat van de wandeling leken drie specifieke concepten relevant om in actie te schieten voor mogelijke energieprojecten in de wijk:

De eerste component heeft te maken met het opzetten en uitbouwen van een lokale energiegemeenschap. Dit zou betekenen dat door het opbouwen van lokale mobilisatie van bewoners dankzij het initiëren van mogelijke dynamieken voor burgerbetrokkenheid en co-creatie, we zouden kijken naar het lokale consumptiepatroon en lokale energie-uitwisselingen zouden opbouwen. Het startpunt zou de gemeenschap rond de Foyer Laekenois kunnen zijn.

Bovendien zijn de nieuwe bouwontwikkelingen, die kenmerkend zijn voor de Noordwijk, geïdentificeerd als een goede gelegenheid om na te denken over hoe de regelgeving als stedelijk planningsinstrument een centrale rol kan spelen in de verbetering van de lokale energieproductie. De ontwikkeling van de Sporttoren langs het kanaal leek een goed startpunt om deze discussie aan te gaan.

Tegelijkertijd werd het lopende proces in het kader van het Contract de Quartier Durable aangehaald als een potentiële proeftuin om de dynamiek van collectieve renovatie van het lokale woningbestand verder te onderzoeken en op gang te brengen, te beginnen bij de Masui-wijk binnen de Noordwijk.

Organisatoren:
Stad Brussel, 3E, Architecture Workroom Brussels

Deelnemers:
Chloé Verlinden (CityMine(d)), Jean Frippiat (APERe), Ruta Aleks (1010au), Fred Tourné (Befimmo), Brigitte Auquier (Leefmilieu Brussel – Departement Energie), Anne-Sophie Vanhelder (CityTools), Alexandre Vanheule (Tractebel-Engie), Christophe Pourtois (Lakense Haard), Lien Dewit (Gemeente Schaarbeek), Jonathan Lukas (Gemeente Schaarbeek), Thomas Deweer (Up4North), Boniface Nteziyaremye (WeSmart), Stijn Oosterlynck (Universiteit Antwerpen), Donatienne Wahl (kabinet Hellings), Laurent Du Bus (Stad Brussel), Arnaud Kinnaer (Stad Brussel), Pierre Hendrickx (Stad Brussel), Olga Bagnoli (Stad Brussel - Stadsvernieuwing), Roeland Dudal (AWB), Chiara Cicchianni (AWB), Hanne Mangelschots (AWB), Lucas Desmet (AWB), Simon De Clercq (3E), Wannes Vanheusden (3E), Filis Zumbultas (Stad Brussel), Lea Kleinenkuhnen (Stad Brussel), Sofia Rueda Castellanos (Stad Brussel), Coralie De Crem (Stad Brussel - Departement Energie), Arnaud Bastogne (Stad Brussel - Departement Energie)