NLENFR

Voedselland

Portraits: #4 Kurt
Portraits: #4 Kurt
© Mieke Debruyne, 2020

Een gezonde voedselproductie in een klimaatbestendig landschap.

Hoe organiseren we een nieuw samenspel tussen grondpositie en grondgebruik om méér ruimte te maken voor een gezonde, rendabele én betaalbare voedselproductie voor een klimaatbestendig landschap?

Waarom een Voedselland?

Om de doelen te bereiken moeten we kennis stapelen, al doende leren en praktijkontwikkeling versnellen. Wie doet mee?

Plan van aanpak

werfhelm.png
play.png
clipboard.png
baksteen.png
baksteen.png
kruiwagen01.png
werfschoen.png
stift.png
sleutel.png
play.png
play.png

Landbouwers en grondeigenaars slaan de handen in elkaar om méér ruimte te maken voor lokaal geproduceerd voedsel. Zeven innovatieve strategieën komen in beeld.

Bouwplaats

i
1. Particulieren en landbouwers slaan de handen in elkaar voor de oprichting van toekomstbestendige, lokale boerenbedrijven.

Terwijl de vraag naar lokaal en gezond voedsel stijgt, vergroot ook de bereidheid bij consumenten om lokale voedselproductie mee mogelijk te maken. Net zoals burgers gezamenlijk een buurtwarmtenet aankopen voor hun eigen energievoorziening, kunnen ze investeren in hun eigen voedselvoorziening. Investeren in voedsel betekent investeren in grond en in boer.in.nen! Burgers verenigen zich om samen grond aan te kopen en er een landbouwer tewerk te stellen. Door als groep particulieren mee met de boer.in aan de ondernemerszijde te staan, worden boerenbedrijven weerbaarder. Het gedeelde eigenaarschap laat toe om bepaalde financiële lusten en lasten samen te dragen, zoals het uittesten van een teelt die op de gangbare markt niet rendabel zou zijn, het delen van uitbreidingsinvesteringen, maar evengoed het compenseren van oogstverliezen door aanhoudende droogte. De boer.in wordt democratisch ondersteund in zijn of haar activiteiten, kan rekenen op een groep aandeelhouders bij drukke oogstperiodes en geniet van een vast loon. De burger-ondernemers krijgen inspraak in teeltplannen en producten, staan mee garant voor de kwaliteit van het voedsel dat ze consumeren en doen een veilige belegging. Kortom, burger-ondernemers maken samen met boer.in.nen lange-termijngrondgebruik voor voedselproductie mogelijk!

bouwstenen: Herenboeren
i
2. Landbouwers en eigenaars van natuurgebieden slaan de handen in elkaar voor een efficiënt en productief groenbeheer.

Niet alle landbouwactiviteiten van elk bedrijf hoeven plaats te vinden binnen de grenzen van het eigen perceel. Steeds meer landbouwers nemen natuurgebieden in gebruik in ruil voor groenbeheer. Sommige koeien- en schapenrassen zijn ideale grazers om natuurweiden of schrale heidegronden te beheren en te beschermen. Door nomadisch op een groter gebied tewerk te gaan, vermijden landbouwers intensieve begrazing die de bodem uitput. Sommige landbouwers onderhouden haagkanten en recupereren de groenresten als compost voor de groenteteelt. Landbouwers en natuurbehartigers zetten samen projecten op waar natuurcreatie, herbebossing en voedselproductie hand in hand gaan. Voor de eigenaars van natuurgebieden is het interessant om het beheer kosteloos uit te besteden. De landbouwers nemen een groter grondareaal in gebruik zonder de lasten van de grondinvestering, wat de extensieve landbouw opnieuw financieel haalbaar maakt. Bovendien is het grondgebruik op lange termijn gegarandeerd. Landbouw- en natuurgebieden vormen samen een circulair landschap.

bouwstenen: Het Bolhuis
i
3. Landbouwers en retailers slaan de handen in elkaar om lokaal geproduceerd voedsel op grote schaal op de kaart te zetten.

Heel wat supermarktketens willen graag meer lokaal en biologisch voedsel aanbieden. Als landbouwers in zee gaan met grote retailers, hebben ze samen de sleutels in handen om lokaal geproduceerd voedsel uit de nichemarkt te halen. De kapitaalkrachtige positie van de retailers en hun grootschalige impact laten toe om gronden aan te kopen en te experimenteren met de ontwikkeling van lokale of regionale biologische ketens. Boer.in.nen hebben een gegarandeerde afnemer en retailers kunnen in overleg met de boer.in inspelen op de marktvraag. Door een werkbaar en eerlijk model op poten te zetten voor zowel boer als afnemer, kunnen we heel wat gronden voor lokaal geproduceerd voedsel vrijwaren en bouwen aan de nodige infrastructuur voor een herlokalisering van de voedselketen.

bouwstenen: Het Zilverleen
i
4. Landbouwers en projectontwikkelaars slaan de handen in elkaar voor een klimaatbestendig en productief beheer van de (semi)publieke ruimte.

Woonuitbreidingsgebieden op of nabij landbouwgronden brengen landbouwactiviteiten vaak in het gedrang. Maar wat als voedselproductie op sommige locaties een groter bestaansrecht heeft dan wonen? Kunnen we dan de bestemming niet aanpassen? Of kan landbouw een minstens even groot bestaansrecht krijgen en van bij aanvang deel uitmaken van de ontwikkeling van nieuwe woonwijken, ook in niet-agrarisch gebied? Kale, gemillimeterde grasperken maken plaats voor een gediversifieerd, professioneel landbouwbedrijf in samenspel met het woongebied. Spelen in de gedeelde tuin bestaat voortaan uit het ontdekken van bodembeestjes, schommelen over het preiveld of helpen bij de oogst. De gedeelde ruimte is een gezonde en spannende omgeving, met schone lucht, minder hitte-eilandeffect en potentieel voor bestuivers. Landbouw kan zorgen voor een meer klimaatrobuuste inrichting van de ruimte. De boer.in kan nabij zijn of haar veld wonen. De ontwikkeling van een productieve publieke ruimte geeft boer.in.nen nieuwe toegang tot grond. Ze is een hefboom voor de productie van goedkoop en gezond voedsel, houdt een vruchtbare en klimaatadaptieve bodem in stand en versterkt de sociale cohesie in de woonwijken.

bouwstenen: Werve Hoef
i
5. Landbouwers en zorginstellingen/OCMW’s slaan de handen in elkaar om sociale doelstellingen te realiseren via een nieuw grondbeleid.

Heel wat (semi)publieke instellingen bezitten landbouwgrond dankzij historische investeringen of schenkingen. De beslissing om producten voor de bereiding van publieke maaltijden (in ziekenhuizen, scholen, OCMW, gemeente- of nationale besturen) in te kopen bij lokale boeren, geeft lokale boer.in.nen een stabiele afzetmarkt en dus ook bestaanszekerheid. De (semi)publieke instellingen zijn zowel grondeigenaar als afnemer, maar evengoed kunnen ze hun gronden benutten voor het realiseren van hun eigen doelstellingen. Ziekenhuizen willen misschien inzetten op voedselproductie voor specifieke dieetnoden van hun patiënten. Een OCMW zou een sociaaleconomisch landbouwproject kunnen opzetten met een focus op arbeidszorg. Als meerdere grootkeukens een deel van hun volumes via een directe samenwerking met lokale boeren verkrijgen, kan dit een enorme hefboom zijn voor het op lange termijn garanderen van toegang tot grond voor lokale voedselproducenten.

bouwstenen: AZ ZENO
i
6. Landbouwers en lokale besturen slaan de handen in elkaar om een vrijplaats te bieden voor ondernemerschap rond lokale voedselproductie.

Terwijl er heel wat infrastructuur ter beschikking staat van het huidige, mondiaal georganiseerde voedselsysteem – zoals bijvoorbeeld onze havens of het weggennetwerk – zijn de ondersteunende voorzieningen voor lokale landbouw de voorbije zeventig jaar uit onze landschappen verdwenen. Denk aan de toegang tot bossen voor het verzamelen van organisch materiaal of het goederenverkeer met een heuse boerentram tussen stad en platteland. Publieke gronden en middelen kunnen startende of omschakelende lokale landbouwers een duwtje in de rug geven. Dat kan via het beschikbaar maken van testgronden, het opzetten van collectieve compost- of verwerkingsinfrastructuur of het herorganiseren van groene en bruine stromen. Lokale besturen hebben vanuit hun historische grondpositie en maatschappelijke verantwoordelijkheid de sleutels in handen om in nauwe samenwerking met lokale landbouwers de experimenteer- en innovatieruimte te bieden voor de volgende generatie boer.in.nen. Dergelijke ‘farmstarts’ kunnen ook instaan voor de uitvoering van duurzaamheidsdoelstellingen op het vlak van milieu, arbeid of gezondheidszorg.

bouwstenen: BoerenBruxselPaysans
i
7. Landbouwers en overheid slaan de handen in elkaar om ruimtelijk te herverkavelen in functie van een strategische, lokale voedselproductie.

Als we de lokale voedselproductie willen versterken, moeten we boer.in.nen grondzekerheid op lange termijn bieden. Dankzij een doordacht beheer van gronden kan de overheid ondernemende landbouwers toegang verlenen tot gronden op maat van hun bedrijfsmodel en noden. We moeten geen nieuwe bodems (bijvoorbeeld op daken) maken met afgegraven grond van elders, maar moeten de nog resterende vruchtbare bodems beschermen en strategischer inzetten. Door historische verkavelingen liggen heel wat industrie- of woonuitbreidingsgebieden op vruchtbare bodems. Ook binnen landbouwgebieden zijn er akkerbouwlanden die best graslanden zouden zijn of omgekeerd, als je rekening houdt met bodemtype, bodemvruchtbaarheid, ligging, hellingsgraad, toegang tot de afzetmarkt of beschikbaarheid van organische stromen. Duurzame en klimaatbestendige voedselproductie kan immers niet overal en in om het even welke vorm. In de recente geschiedenis werd ruilverkaveling voornamelijk ingezet ten behoeve van schaalvergroting en natuur- of infrastructuuruitbreidingen. Wat als we deze instrumenten ook gebruiken om landschappen te reorganiseren in functie van grondmaximalisatie voor lokale voedselproductie? Beleidsinstrumenten zoals landinrichting of ruilverkaveling kunnen we inzetten om landgaranties te bieden aan de boer.in.nen die aan duurzame landbouw willen doen. Grondobservatoria, grondfondsen of andere strategieën kunnen land op lange termijn vrijwaren voor voedselproductie en de grondprijzen onder controle houden.

bouwstenen: De Landgenoten

Vele boer.in.en en landeigenaren zijn al in innovatieve samenwerkingen aan de slag. Hoe geven we hen de wind in de zeilen en tellen we op tot een betaalbaar toekomstplan voor de voedselproductie?

Ontdek de kaart met alle Bouwstenen

Bouwstenen

Boer Kurt Sannen, bioboerderij Het Bolhuis
Boer Kurt Sannen, bioboerderij Het Bolhuis
© Het Bolhuis, Diest 2016

Het Bolhuis

In het Bolhuis gaat de productie van biologisch rund- en schapenvlees hand in hand met het extensief beheer van grasland. De verbinding tussen natuur en landbouw staat in het teken van biodiversiteit en het behoud van de bodemkwaliteit. Het ligt aan de basis van de rendabiliteit van het bedrijfsmodel.
Pool voor randstedelijke landbouw
Pool voor randstedelijke landbouw
© BoerenBruxselPaysans

BoerenBruxselPaysans

BoerenBruxselPaysans zet publieke gronden en middelen in om startende of omschakelende lokale landbouwers de nodige experimenteer- en innovatieruimte te bieden. Het project is een cruciaal onderdeel van Good Food, de Brusselse strategie om iedere Brusselaar toegang tot lokale, gezonde en kwaliteitsvolle voeding te bieden in een gezond en kwalitatief stadslandschap. Publieke gronden in de stadsrand geven letterlijk de ‘vrijruimte’ voor de ontwikkeling van ondernemerschap rond lokale voedselproductie.
De Landgenoten in beeld
De Landgenoten in beeld
© De Landgenoten

De Landgenoten

De Landgenoten willen land op lange termijn vrijwaren voor voedselproductie. Ze doen dit door landbouwgronden te kopen met het geld van aandeelhouders, schenkers en occasionele inkomsten. De Landgenoten verhuren de landbouwgronden vervolgens aan (bio)boeren via loopbaanlange contracten.
Boer Lieven en Chef Catering Pieter De Smet
Boer Lieven en Chef Catering Pieter De Smet

AZ ZENO

Patiënten in ziekenhuis AZ Zeno krijgen kraakverse groenten recht uit het veld! Het ziekenhuis kiest voor een aanzienlijk aandeel lokaal geoogste, gezonde en verse voeding via een structurele overeenkomst met een nabijgelegen boerenbedrijf. Zo draagt AZ Zeno bij aan de bestaanszekerheid van lokale voedselproductie.
Oogst, Herenboerderij Wilhelminapark
Oogst, Herenboerderij Wilhelminapark
© Herenboeren Nederland, 2019

Herenboeren

Op een Herenboerderij investeren consumenten in hun eigen voedselvoorziening. Burgers-herenboeren verenigen zich om samen landbouwgrond te kopen of in pacht te nemen. Ze nemen een boer.in in dienst als bedrijfsleider en bepalen samen welk en hoe het voedsel wordt geteeld. De boerderij wordt een burgerbedrijf.
Voormalige eigenaars van Het Zilverleen
Voormalige eigenaars van Het Zilverleen
© RR/PN, Alveringem 2018

Het Zilverleen

Het Zilverleen is een biologisch groentebedrijf in het bezit van de supermarktketen Colruyt Group. Met de overname verankert Colruyt Group de lokale aanvoer van biogroenten voor zijn eigen supermarktketen aan de hand van een innovatief en duurzaam samenwerkingsmodel met de bioboer.
Collage ontwerp van de Werve Hoef
Collage ontwerp van de Werve Hoef

Werve Hoef

De oude Wijnegemse boerderij ‘De Werve Hoef’ wordt met de ontwikkeling van een nieuwe, aangrenzende woonwijk in ere hersteld als buurtboerderij. De Werve Hoef brengt korteketenlandbouw binnen in de stadsrand en zorgt voor de inbedding van de nieuwe wijk in een duurzaam, productief landschap. Woonontwikkeling en landbouw hoeven elkaar niet uit te sluiten.
Ceci n’est pas une ferme
Ceci n’est pas une ferme
© atelier horizon, OFFICEU

Ceci n’est pas une ferme

Een multifunctionele boerderij geeft een nieuwe benadering van landbouw een plaats in de stad
Maquette 3 Fonteinen
Maquette 3 Fonteinen
© Robbrecht en Daem architecten

3 Fonteinen

Een brouwerij wordt een proeftuin voor de herintroductie van een vergeten teelt
House for Seasonal Neighbours
House for Seasonal Neighbours
© Olmo Peeters

House for Seasonal Neighbours

Plaats maken voor ontmoeting in de tijdelijke realiteit van seizoensarbeiders
Paddenbroek
Paddenbroek
© Filip Dujardin

Paddenbroek

Landbouwerfgoed herbestemmen voor een educatief centrum rond voeding en natuur

Logboek


© Bob van Mol
Onze verhalen over transformatie werden de afgelopen maanden niet alleen verteld door onze menselijke gidsen. De geprinte tentoonstellingsgids nam je mee langs de prefiguraties van onze maatschappelijke infrastructuur, onze buurten en onze landschappen.

Sommigen namen een kopie mee naar huis, naar collega's, naar familie en vrienden. De verhalen zijn nu klaar om hun eigen leven te leiden. Bekijk de gids nu zelf, laat je meenemen in de narratieven en word verrast door de geselecteerde projecten.

Blader door de gids
© Bob van Mol

28.05.21video
Livestream recording #2 - FOOD LAND: PROMISING LAND-USE COALITIONS
Hoe organiseren we een nieuw samenspel tussen grondpositie en grondgebruik om méér ruimte te maken voor een gezonde, rendabele én betaalbare voedselproductie voor een klimaatbestendig landschap?
Heel wat initiatieven experimenteren met innovatieve samenwerkingen die de focus verschuiven van grondeigendom naar grondgebruik. Sommige landbouwers gaan natuurgronden beheren in ruil voor het medegebruik ervan; anderen verenigen zich met burgers in een gezamenlijke aankoop van gronden; of nog anderen telen de gronden van hun uiteindelijke afnemer. De belangen van landbouwers zonder grond en de belangen van specifieke grondeigenaren laten deze initiatieven optellen tot een collectief belang. Binnen welke condities zijn deze nieuwe soorten coalities denkbaar? Waar is er bereidheid bij wie en waarom soms ook niet? Wat zijn de meest strategische samenwerkingen, en hoe kunnen we ze vermenigvuldigen? 

Een gesprek met historicus Tim Soens (UAntwerpen), bioboer Kurt Sannen (Het Bolhuis) adviseur landschap & erfgoed Shera van den Wittenboer (Nederlands College van Rijksadviseurs) en Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels) tijdens de Great Transformation Session – Food Parks: Promising Land Use Coalitions (Donderdag 27 mei 2021).
557115138

Montage Voedselparken
Montage Voedselparken
26.05.21afbeelding
Montage Voedselparken
Het investeringsprogramma Voedselparken zet in opnieuwe type-samenwerkingen tussen landbouwers zonder grondgaranties en grondeigenaars. Welke zijn de specifieke en succesvolle afsprakenkaders? Welke uitwisselingen vinden er plaats? En wat brengen overheden, burgers en flankerende organisaties mee in?
Montage Voedselparken
Montage Voedselparken

26.05.21video
Livestream recording #1: BUILDING A SOCIETAL WORKSPACE
Grote uitdagingen en ambitieuze plannen vliegen ons om de oren. Maar hoe zetten we de stap van ‘papieren’ analyses en intenties naar structurele en kwalitatieve veranderingen in onze buurt, samenleving en economie? Hoe breken we samen uit?
Op 20 mei lanceerden we De Grote Verbouwing 2020–2030, een onafhankelijke leeromgeving, incubator en publieksprogramma. Ondernemende burgers, overheden, bedrijven, financiers, wetenschappers en organisaties timmeren mee aan concrete doorbraken en realisaties. Met de inzet van ontwerp en verbeeldingskracht vormen we coalities en formuleren we strategische werven die tussen nu en 2030 gerealiseerd kunnen worden.

Wat is de verontwaardiging en het gedeelde engagement achter De Grote Verbouwing? We geven het startschot voor het online platform met innovatieve praktijken die de Bouwstenen vormen voor Toekomstplekken en Portretten die de transities vanop ooghoogte in beeld brengen. We reflecteren over de manier waarop we verder te werk moeten gaan.

Een gesprek met Koen Schoors (UGent), Griet Celen (VLM), Mieke Debruyne (Woestijnvis), Floris Alkemade (Rijksbouwmeester Nederland) en Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels) over de (online) werkomgeving van De Grote Verbouwing.
555595310

26.05.21publicatie
Pitch investeringsprogramma Voedselparken
Deze presentatie benoemt de wat en waarom van het investeringsprogramma Voedselparken. Het document diende als basis voor de eerste gesprekken met verschillende actoren.

31.03.21video
Portraits: #3 Yannick
Cultureghem stelt een fundamenteel sociale omgang met voedsel voor de stadsbewoners voor. De kerngedachte omvat toegang tot gezond en betaalbaar voedsel voor iedereen. Tegelijk wordt het enorme oppervlak van de Abattoir in Anderlecht een bruisende ontmoetingsplek voor de dichtstbevolkte buurt van Brussel – als je eenmaal begint te koken, komen de eters vanzelf.

31.03.21video
Portraits: #1 Rony
CSA-boer Rony getuigt hoe het Community Supported Agriculture-model zijn inkomen al bij aanvang van het oogstseizoen verzekert – zijn particuliere klanten betalen een lidmaatschap en dragen zo de risico’s mee. De torenhoge grondprijzen in de stadsrand blijven echter een groot obstakel voor startende landbouwers, ongeacht het verdienmodel.

31.03.21video
Portraits: #4 Kurt
Veeboer Kurt wist met natuurorganisaties en fruittelers in de buurt een aantal win-win samenwerkingen op te zetten, vanuit de visie dat landbouwpraktijken onderdeel zijn van een meerlagig landschap.



Leeslijst


Boek
Sitopia
Carolyn Steel
Chatto & Windus

Publicatie
Your land, my land, our land
Collective document coordinated by European Coordination Via Campesina (ECVC), Terre de Liens, URGENCI, Eco Ruralis, the International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM-EU), Real Farming Trust (RFT) and Transnational Institute (TNI), to which many allies and other organisations have contributed. It was produced as part of the Erasmus + partnership on Innovative Land Strategies.
Nyéléni Europe and Central Asia platform for Food Sovereigty

Boek
Vers la resilience alimentaire
Projet collectif porté par les membres de l’association Les Greniers d’Abondance et coordonné par Félix Lallemand et Arthur Grimonpont
Les Greniers d'Abondance

Video
Boer zkt grond
Berber Verpoest
Apache

Boek
Taking the country's side
Sébastien Marot
Polígrafa and Trienal de Arquitectura de Lisboa

Video
Boerenbedrog
Greet Pluymers, Katrien Kubben, Bavo Delbaere
Pano

Publicatie
Pilootprojecten Productief Landschap
ILVO & Team Vlaams Bouwmeester
ILVO

Boek
Hungry city
Carolyn Steel
Chatto & Windus